سوگ (grief)، احساسی عمیق و طبیعی است که انسان‌ها در زمان از دست دادن عزیزان خود تجربه می‌کنند. در واقع، سوگ به عنوان واکنشی به یک فقدان، به ویژه از دست دادن افرادی که در زندگی ما نقشی اساسی و مهم ایفا کرده‌اند، در نظر گرفته می‌شود. این احساس نمی‌تواند تنها به مرگ محدود شود؛ بلکه می‌تواند شامل از دست دادن ارتباطات، شغل‌ها یا دیگر جنبه‌های مهم زندگی نیز باشد. با این حال، در برخی موارد، سوگ می‌تواند به اختلالی تبدیل شود که می‌تواند به سلامت روانی فرد آسیب برساند. در این مقاله، به بررسی اختلالات سوگ و الگوهای مختلف آن می‌پردازیم.

تعریف اختلال سوگ

اختلال سوگ به حالتی اطلاق می‌شود که فرد قادر به پردازش فقدان و پذیرش واقعیت آن نیست. این اختلال می‌تواند به دنبال مرگ یک عزیز، جدایی، یا از دست دادن یک موقعیت مهم مانند شغل، سلامت یا استقلال به وجود آید. در حالی که سوگ یک فرآیند طبیعی است و معمولاً با گذشت زمان کاهش می‌یابد، اختلال سوگ زمانی اتفاق می‌افتد که این احساسات به شدت تأثیرگذار و مزمن شوند و زندگی روزمره فرد را مختل کنند.

سوگ یک واکنش طبیعی سوبژکتیو به فقدان است و شامل احساساتی مانند غم، اندوه، اضطراب و حتی احساس گناه می‌شود. با این حال، در برخی افراد این واکنش به قدری شدید و طولانی‌مدت می‌شود که نیازمند توجه تخصصی و درمانی است. این اختلال می‌تواند شامل افسردگی، اضطراب، غم ماندگار و رفتارهای خودآزاری باشد.

نشانه‌ها و علائم اختلال سوگ

علامت‌های اختلال سوگ ممکن است بسیار متنوع باشند و شامل احساس غم و اندوه شدید، انزوا، اضطراب، بی‌خوابی و کاهش تمرکز می‌شود. به علاوه، افراد مبتلا به این اختلال ممکن است در مواجهه با موقعیت‌های اجتماعی دچار مشکلاتی شوند و از شرکت در فعالیت‌های روزمره خودداری کنند. احساس خستگی، بی‌حالی و حتی علائم جسمانی مانند سردرد و دردهای مزمن نیز از دیگر نشانه‌های رایج اختلال سوگ به حساب می‌آیند.

انواع اختلالات سوگ

اختلالات سوگ می‌توانند به اشکال مختلفی ظهور یابند. یکی از شایع‌ترین انواع آن‌ها، “اختلال سوگ پیچیده” است. این اختلال زمانی رخ می‌دهد که فرد در احساسات خود نسبت به فقدان دچار سردرگمی شده و نتواند به فرآیند سوگ خود به درستی پرداخته و بهبود یابد. افراد مبتلا به این اختلال معمولاً احساس گناه، خشم و گاهی شدیداً افسرده می‌شوند. در این موارد، احساسات دردناک به جای اینکه به مرور زمان کاهش یابند، به طور مداوم در فرد باقی می‌مانند و مانع از پیشرفت او به سوی بهبودی می‌شوند.

نوع دیگری از اختلالات سوگ “سوگ غیرعادی” یا “سوگ مختل” است. این نوع سوگ معمولاً هنگامی رخ می‌دهد که فرد به طور غیرطبیعی و نامتناسب نسبت به فقدان واکنش نشان دهد، مانند رفتارهایی که سبب آسیب به خود یا دیگران می‌شود. از نشانه‌های این اختلال می‌توان به انزوا اجتماعی، هراس‌های متمادی و عدم توانایی در تصمیم‌گیری اشاره کرد.

عوامل موثر در اختلال سوگ

عوامل مختلفی می‌توانند بر بروز اختلال سوگ تأثیر بگذارند. نوع رابطه با فرد از دست رفته، شرایط مرگ، و همچنین وضعیت روانی پیشین فرد می‌تواند نقش مهمی در شدت اختلال داشته باشد. به عنوان مثال، افرادی که با از دست دادن پیش‌آمدهای ناگهانی مانند تصادف، مرگ ناگهانی یا خودکشی مواجه شده‌اند، ممکن است بیشتر در معرض اختلال سوگ قرار بگیرند. افزون بر این، ویژگی‌های شخصیتی، نحوه مدیریت عواطف و حمایت اجتماعی نیز در فرآیند سوگ مؤثر است.

به طور کلی، عوامل متعددی می‌توانند در بروز اختلالات سوگ تأثیرگذار باشند. یکی از این عوامل می‌تواند ماهیت رابطه فرد با متوفی باشد. به بیان دیگر، نزدیکی عاطفی و وابستگی به فرد از دست رفته، می‌تواند تأثیر بسزایی بر شدت واکنش سوگ و در نهایت بر بروز اختلالات سوگ داشته باشد. همچنین، وضعیت روانی فرد قبل از فقدان، اعم از وجود تاریخچه اختلالات روانی یا استرس‌های زندگی، نیز می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.

علاوه بر این، عوامل اجتماعی و فرهنگی نیز در بروز اختلالات سوگ نقش مهمی ایفا می‌کنند. برخی فرهنگ‌ها ممکن است تمایل کمتری به ابراز احساسات داشته باشند و یا روندهای سنتی خاصی برای سوگواری داشته باشند که می‌تواند در شکل‌دهی به واکنش‌های فرد به فقدان تأثیر بگذارد.

پیامدهای اختلال سوگ

از لحاظ روانی، این اختلال ممکن است باعث بروز مشکلات دیگر مانند افسردگی، اضطراب و حتی اختلال پرخوری شود. از لحاظ جسمی نیز، افراد ممکن است دچار ضعف سیستم ایمنی بدن، مشکلات قلبی، و مشکلات خواب شوند. در مجموع، اختلال سوگ می‌تواند تأثیرات عمیق و منفی بر کیفیت زندگی فرد داشته باشد.

فرآیند اختلال سوگ

فرآیند سوگ معمولاً به عنوان یک مرحله‌ی گذرا شناسایی می‌شود که شامل چندین مرحله مختلف است. الگوی عمومی که معمولاً در این زمینه مطرح می‌شود، شامل مراحل انکار، خشم، چانه‌زنی، افسردگی و پذیرش است. هر یک از این مراحل می‌تواند به‌طور متفاوتی در افراد مختلف تجربه شود و هیچ زمان‌بندی مشخصی برای عبور از آن‌ها وجود ندارد.

• انکار: در این مرحله، فرد ممکن است با واقعیت فقدان مواجه نشود و به دنبال نشانه‌هایی از وجود آن شخص یا شی‌ء باشد. این مکانیزم دفاعی می‌تواند به عنوان یک حفاظ در برابر درد ابتدایی عمل کند.
• خشم: پس از انکار، احساس خشم ممکن است به وجود آید. این خشم می‌تواند متوجه خود فرد، شخص از دست رفته، یا حتی دیگران باشد و به طور غیرمستقیم نشان‌دهنده‌ی درد عمیق است.
• چانه‌زنی: در این مرحله، فرد ممکن است به دنبال راه‌هایی باشد تا شرایط را تغییر دهد یا به نوعی خود را از این درد نجات دهد. این ممکن است شامل افکار مربوط به «اگر…» باشد.
• افسردگی: در این دوره، فرد ممکن است با واقعیت دقیق فقدان خود مواجه شود و احساس غم و اندوه زیادی کند. این مرحله می‌تواند طولانی باشد و نیاز به پشتیبانی عاطفی دارد.
• پذیرش: در نهایت، فرد به پذیرش واقعیت می‌رسد و توانایی حرکت به جلو و ادامه زندگی را پیدا می‌کند. این مرحله به معنای فراموشی نیست، بلکه به معنای یادگیری زندگی با فقدان فرد از دست رفته است.

درمان و مدیریت اختلال سوگ

درمان اختلال سوگ شامل ترکیبی از رویکردهای روان‌درمانی، دارو درمانی و حمایت اجتماعی است. روان‌درمانی می‌تواند شامل روش‌های مختلفی باشد که هدف آن کمک به فرد در پذیرش واقعیت فقدان و بهبود کیفیت زندگی‌اش است. روش‌هایی مانند مشاوره فردی، گروه‌درمانی و درمان شناختی رفتاری می‌توانند بسیار مؤثر باشند.

دارو درمانی نیز در برخی موارد می‌تواند مفید باشد، به خصوص در زمانی که علائم اضطراب و افسردگی به صورت همزمان وجود دارند. پزشکان معمولاً برای کاهش این علائم داروهای ضد افسردگی یا ضد اضطراب تجویز می‌کنند.

در نهایت، حمایت اجتماعی از خانواده و دوستان نیز نقش بسزایی در فرآیند بهبودی ایفا می‌کند. وجود یک شبکه حمایتی قوی می‌تواند به فرد کمک کند تا احساس تنهایی و انزوا را کاهش دهد و در فرآیند سوگ به او یاری رساند.

مواجهه با اختلال سوگ

سوگ یک تجربه‌ی انسانی طبیعی و اساسی است که می‌تواند در زندگی هر فردی به وجود آید. درک و پذیرش این احساس، و همچنین ارائه‌ی حمایت به افرادی که در حال سوگ هستند، می‌تواند نقش بسزایی در بهبود روند درمان داشته باشد. در دنیای امروز، جایی که ارتباطات انسانی به شدت تحت تأثیر شرایط مختلف قرار می‌گیرد، توجه به جنبه‌های عاطفی و روانی سوگ، امری ضروری به نظر می‌رسد. به این ترتیب، سوگ نه‌تنها به‌عنوان یک چالش برای فرد، بلکه به‌عنوان یک فرصت برای آموختن و رشد شخصی نیز قابل‌توجه است.

گروه خدمات روانشناسی و مشاوره دکتر پناه، آماده ارائه‌ی خدمات گوناگون روانشناسی از جمله آموزش و درمان در زمینه اختلالات سوگ به هموطنان عزیز می‌باشد. اگر در شهر اصفهان ساکن هستید می‌توانید به صورت حضوری از خدمات ما بهره‌مند شوید. و اگر در شهرهای دیگر یا خارج از کشور هستید می‌توانید از خدمات آنلاین ما استفاده کنید.