طرحواره درمانی (Schema Therapy) یک رویکرد روان‌درمانی است که به منظور شناخت و درمان اختلالات شخصیتی و مشکلات عاطفی عمیق طراحی شده است. این روش، ترکیبی از نظریه‌های روان تحلیل گری، نظریه‌های شناختی-رفتاری و روانشناسی گشتالت است.
طرحواره درمانی یکی از روش‌های نوین و مؤثر روان‌درمانی است که بر پایه‌ی اصول شناختی-رفتاری و روابط بین‌فردی بنا شده است. این رویکرد، به ویژه برای افرادی که با مشکلات عمیق و مزمن روانی دست و پنجه نرم می‌کنند، طراحی شده است. این مقاله به بررسی عمیق‌تر طرحواره درمانی، اصول و تکنیک‌های آن، کاربردهای بالینی و همچنین راهنمایی‌هایی برای انتخاب درمانگر مناسب می‌پردازد.
تاریخچه طرحواره درمانی
طرحواره درمانی برای نخستین بار توسط جفری یانگ (Jeffrey Young) در دهه ۱۹۹۰ توسعه یافت. یانگ در این روش، به بررسی طرحواره‌های ناسازگار پرداخت و تأکید کرد که این طرحواره‌ها ریشه در تجربیات اولیه زندگی فرد دارند. او متوجه شد که بسیاری از ناسازگاری‌های عاطفی و رفتاری ناشی از عدم برآورده شدن نیازهای بنیادی در دوران کودکی هستند. او با استناد به تحقیقات پیشین در حوزه روانشناسی، ابزاری ایجاد کرد که به درمانگران کمک می‌کند تا به شناسایی و تغییر این طرحواره‌ها بپردازند.
تعریف طرحواره
طرحواره‌ها الگوهای شناختی و رفتاری عمیق‌اند که در کودکی و نوجوانی شکل می‌گیرند و می‌توانند به طور ناآگاهانه در بزرگ‌سالی ادامه یابند. آن‌ها شامل نگرش‌ها، احساسات و انتظاراتی می‌شوند که فرد درباره خویشتن، دیگران و دنیای اطرافش دارد. این الگوها می‌توانند به گونه‌ای عمیق در شخصیت انسان نفوذ کنند و به عنوان راهنماهای اصلی رفتار و فکر او عمل کنند.
در واقع، طرحواره‌ها به عنوان لنزهایی عمل می‌کنند که فرد از طریق آن‌ها به دنیا نگاه می‌کند و تجربیات خود را تفسیر می‌نماید. این الگوها می‌توانند مثبت یا منفی باشند و در صورت منفی بودن، ممکن است منجر به احساس ناامیدی، اضطراب و اختلالات روانی شوند.
چرا طرحواره‌ها ایجاد می‌شوند؟
طرحواره‌ها معمولاً ناشی از تجارب منفی در دوران کودکی هستند. اگر فرد در این دوران با مشکلاتی از قبیل غفلت عاطفی، سوءاستفاده، یا مشکلات خانوادگی روبه‌رو شود، ممکن است طرحواره‌هایی را ایجاد کند که به ادامه زندگی سالم لطمه بزند.
انواع طرحواره‌ها
یانگ طرحواره‌ها را به دسته‌های مختلفی تقسیم‌بندی کرده است. برخی از انواع شایع شامل:
- ترس از رها شدن (Abandonment): احساس شدید احتمال از دست دادن افراد نزدیک و عزیز.
- ناکافی بودن (Defectiveness): احساس خودآگاه نادرستی یا ناتوانی در فروپاشی.
- محرومیت عاطفی (Emotional Deprivation): احساس عدم دریافت محبت و عاطفه از دیگران.
- وابستگی (Dependence): نیاز مفرط به دیگران برای تأمین نیازها و خودکفایی.
فرآیند درمان در طرحواره درمانی
مرحله اول: تشخیص و شناسایی طرحواره‌ها
درمانگر در گام اول به شناسایی طرحواره‌های عمیق فرد می‌پردازد. این فرآیند شامل مصاحبه‌های عمیق و استفاده از پرسشنامه‌های خاص است که به هدف شناسایی الگوهای منفی ذهنی و عاطفی کمک می‌کند.
مرحله دوم: بررسی تأثیرات طرحواره‌ها
پس از تشخیص طرحواره‌ها، درمانگر به بررسی تأثیرات این الگوها بر جنبه‌های مختلف زندگی مراجع می‌پردازد. این شامل روابط بین‌فردی، ارزیابی‌های خود و نگرش به زندگی است. درمانگر به مراجع کمک می‌کند تا بفهمد چگونه طرحواره‌ها احساسات و رفتارهای او را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
مرحله سوم: تغییر سلامت ذهنی و عاطفی
تغییر طرحواره‌ها یک فرآیند طولانی و پیوسته است. درمانگر با استفاده از تکنیک‌های مختلف، شامل:
- تکنیک‌های شناختی: شناسایی و تغییر افکار منفی.
- تکنیک‌های رفتاری: تمرین رفتارهای جدید و سالم.
- تکنیک‌های عاطفی: کار بر روی احساسات و تجارب عاطفی و غیره به مراجع در تغییر طرحواره‌ها کمک می‌کند.
مرحله چهارم: تقویت تغییرات مثبت
پس از انجام تغییرات اولیه، درمانگر به مراجع یاد می‌دهد که چگونه این تغییرات را در زندگی روزمره خود تقویت کند. این شامل تمریناتی از قبیل نوشتار، تبادل نظر با دیگران و به کارگیری رفتارهای جدید است.
تکنیک‌های مؤثر در طرحواره درمانی
تکنیک تجسم
این تکنیک به مراجع کمک می‌کند تا با احساسات و تجربیات خود آشنا شود. مراجع به تجسم موقعیت‌های آزاردهنده و پاسخ‌های عاطفی خود می‌پردازد، که می‌تواند به درک عمیق‌تری منجر شود.
نوشتن خاطرات
نوشتن تجربیات عاطفی و یادداشت‌برداری از احساسات، به مراجعان کمک می‌کند تا بر روی الگوهای خود تمرکز کنند و الگوهای منفی را شناسایی کنند.
تکنیک‌های مثبت
این تکنیک‌ها شامل تمریناتی است که به مراجعان کمک می‌کند تا تجربیات مثبت را در زندگی خود شناسایی و تقویت کنند. این می‌تواند شامل یادآوری موفقیت‌ها و نقاط قوت و ایجاد یک لیست از چیزهایی باشد که مراجع برای آن‌ها شکرگزار است.
نتایج و تأثیرات طرحواره درمانی
مطالعات مختلف نشان می‌دهد که طرحواره درمانی می‌تواند به‌طور مؤثری در درمان اختلالات عاطفی، اختلالات شخصیتی و همچنین مشکلات روابط بین فردی موثر باشد. نتایج این درمان در کاهش علائم افسردگی، اضطراب و بهبود کیفیت زندگی بیماران قابل مشاهده است. بسیاری از بیماران پس از گذراندن جلسات درمانی، احساس رضایت بیشتری از زندگی و روابط خود دارند و می‌توانند به شکل بهتری با چالش‌های زندگی مواجه شوند.
معیارهای انتخاب درمانگر مناسب
برای انتخاب درمانگر مناسب، مراجعان باید موارد زیر را در نظر داشته باشند:
- تجربه و تخصص: اطمینان حاصل کنید که درمانگر در زمینه طرحواره درمانی آموزش دیده و تجربه دارد.
- رابطه درمانی: احساس راحتی و امنیت در رابطه با درمانگر بسیار مهم است. این عامل به شما کمک می‌کند که با آزادی بیشتری درباره احساسات و تجربیات خود صحبت کنید.
- رویکرد درمانی: ممکن است درمانگران از رویکردهای مختلفی پیروی کنند. اطمینان حاصل کنید که رویکرد انتخابی با نیازهای شما همخوانی دارد.
نتیجه‌گیری
طرحواره درمانی یک روش جامع و مؤثر برای درمان مشکلات روانی است که به افراد کمک می‌کند تا احساسات عمیق و الگوهای فکری منفی را شناسایی و تغییر دهند. این رویکرد به کمک تکنیک‌های خلاقانه و ارتباط مؤثر با درمانگر، به افراد اجازه می‌دهد تا با الگوهای خود بهتر آشنا شوند و به سمت زندگی سالم‌تر و بهتر حرکت کنند.
انتخاب درمانگر مناسب و استفاده از طرحواره درمانی می‌تواند تحولی مثبت در زندگی شما ایجاد کند. با درک بهتر از خود و تغییر افکار و رفتارهای منفی، می‌توانید به سوی آینده‌ای روشن‌تر و پربارتر حرکت کنید. در نهایت، طرحواره درمانی فرصتی برای بهبود و رشد شخصی است که می‌تواند به تغییرات عمیق و پایدار در زندگی هر فرد منجر شود.
گروه خدمات روانشناسی و مشاوره دکتر پناه، آماده ارائه‌ی خدمات گوناگون روانشناسی از جمله طرحواره درمانی به هموطنان عزیز می‌باشد. اگر ساکن اصفهان هستید می‌توانید به صورت حضوری از خدمات ما بهره‌مند شوید. و اگر در شهرهای دیگر یا خارج از کشور هستید می‌توانید از خدمات آنلاین ما استفاده کنید.
